Tháng 12/2025, thế giới gọi tên Cao nguyên đá Đồng Văn là “Điểm đến văn hóa hàng đầu thế giới”, khép lại một năm đáng nhớ với cột mốc 15 năm vùng đất này gia nhập mạng lưới Công viên địa chất toàn cầu UNESCO. Nhưng gác lại những danh hiệu hào nhoáng, với một người đã “mòn gót” suốt một thập kỷ trên các cung đường đèo như tôi, vùng đất này mang một giá trị trần trụi hơn: nó là phép thử của lòng người, và là nơi lưu giữ một nền văn hóa nguyên bản đang đứng trước nguy cơ bị bào mòn.
Sự thật của Đá: Từ dốc Thẩm Mã đến những “bài kiểm tra” tình yêu
Tôi đến đây lần đầu vào năm 2014, thời điểm mà cái tên Hà Giang (nay thuộc tỉnh Tuyên Quang) bắt đầu trở thành “thánh địa” của dân phượt. Năm ấy, tôi quay lại tới ba lần, đi qua đủ ba mùa mưa nắng với tâm trạng khác nhau. Và suốt hơn mười năm qua, số lần tôi trở lại nhiều đến mức không đếm được. Có những tháng cao điểm, tôi lên đây hai lần chỉ vì muốn được hưởng mùi gió lạnh của đá.
Tôi thuộc lòng từng khúc trên con đường từ Quản Bạ sang Yên Minh, nhớ cảm giác “tim rơi ra khỏi lồng ngực” khi đổ dốc Chín Khoanh trong đêm, hay cái lạnh cắt da khi xe xuyên qua đám mây mù giữa lưng trời.
Nhưng bài học đầu tiên cao nguyên này dạy tôi không phải là sự lãng mạn, mà là sự khắc nghiệt. Những cơn gió rát mặt khi vượt Cổng Trời, cái nắng cháy da trên con đường Hạnh Phúc, hay lớp bụi dày phủ kín người sau hàng giờ vật lộn với cung đường Mậu Duệ – Du Già… Tất cả như một tấm lọc tự nhiên giữ lại ai đủ chân thật.
Tôi vẫn thường nói với bạn bè: “Đá núi ở đây lạnh, nhưng rất thật. Nó lột sạch lớp hào nhoáng, giữ lại đúng phần ‘nguyên bản’ nhất của con người”.
Chính vì sự trần trụi ấy, Cao nguyên đá trở thành một phép thử tình yêu tàn nhẫn nhưng công bằng. Tôi từng chứng kiến một đôi bạn trẻ rất đẹp đôi, đi cùng đoàn. Nhưng khi xe chết máy giữa đèo Bắc Sum, hay khi cơn mưa tầm tã trút xuống Phố Cáo khiến đôi tay tê cứng, những vết rạn nứt trong mối quan hệ bắt đầu lộ ra. Về đến thành phố, họ chia tay.
Vùng đất này không làm họ tan vỡ, nó chỉ giúp họ nhận ra sự thật sớm hơn. Muốn biết bản lĩnh và sự bao dung của người đồng hành, hãy thử cùng nhau đi hết một vòng “Hà Giang Loop“. Đá sẽ cho bạn câu trả lời.
Văn hóa sống: Di sản không nằm trong lồng kính
Năm 2025, giải thưởng“Điểm đến văn hóa hàng đầu thế giới”được trao cho Cao nguyên đá Đồng Văn. Tôi cho rằng đây là sự ghi nhận xác đáng, bởi văn hóa ở đây sống, thở và vận động ngay trên những triền đá.
Đó là tiếng đục chạm bạc lách cách vọng ra từ những nếp nhà trình tường ở Lao Xa, nơi mùa xuân hoa đào nở rực trên hàng rào đá xám.
Đó là vẻ đẹp thâm trầm, cổ kính của những cây đa trăm tuổi ở làng cổ Thiên Hương, nơi thời gian dường như ngưng đọng.
Đó là bóng dáng người phụ nữ Lô Lô trong bộ trang phục rực rỡ ở Lô Lô Chải, hay phiên chợ lùi Sà Phìn náo nhiệt mùi thắng cố và rượu ngô.
Tôi may mắn được hiểu phần “ngầm” văn hoá của vùng đất này qua những người bạn tri kỷ. Những trang văn của nhà văn Đỗ Bích Thuý đã giúp tôi nhìn thấy những số phận đầy thương cảm và kiên cường sau bờ rào đá. Những chuyến đi tìm bối cảnh phim cùng đạo diễn Đỗ Thanh Sơn lại cho tôi thấy Hà Giang dưới một lăng kính khác: một không gian điện ảnh tự nhiên, sống và thở giữa những triền núi. Ánh sáng và bóng tối trên cao nguyên này tạo nên những khung hình sẵn có mà không kỹ xảo nào tái tạo được.
Cảnh báo: Đừng để “Hồn đá” mất đi
Là người rất yêu quý mảnh đất này, thú thật, tôi đón nhận sự phát triển du lịch với một nỗi lo âu.
Tôi sợ khi nhìn thấy những công trình bê tông cốt thép mọc lên ngày một nhiều, xé toạc đường chân trời của Mã Pì Lèng.
Tôi sợ cái “hồn” của kiến trúc trình tường mái âm dương ở Phố Bảng bị thay thế bằng gạch nung và mái tôn xanh đỏ.
Tôi sợ tiếng khèn Mông ở Chợ tình Khâu Vai bị lấn át bởi tiếng nhạc loa kéo xập xình phục vụ những nhu cầu du lịch dễ dãi.
Danh hiệu quốc tế là cơ hội, nhưng cũng là áp lực. Thế giới vinh danh nơi này vì sự Nguyên bản. Nếu đánh mất sự nguyên bản ấy để chạy theo những con số tăng trưởng nóng, Cao nguyên đá sẽ chỉ còn là một cái xác không hồn.
Nhưng tôi vẫn đặt niềm tin vào những người làm du lịch tử tế: từ ông Trần Hồng Hải, nguyên Giám đốc Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch Hà Giang; những thành viên của Hiệp hội Du lịch Hà Giang (nay là Tuyên Quang); đến những người bạn làm nghề như nhà văn Đỗ Bích Thuý, đạo diễn Đỗ Thanh Sơn, ông chủ Thẩm Mã Retreat Nguyễn Đức Vương… và rộng hơn là cộng đồng du khách văn minh.
Đó là những người đến Hà Giang với thái độ biết bước khẽ, nói nhẹ và cúi đầu trước di sản. Và tôi tin, chính họ mới là “lá chắn” thực sự để bảo vệ vùng đất này.
Tìm lại bản ngã sau mỗi khúc cua
Mười năm, địa giới hành chính thay đổi, nhưng tình yêu của tôi dành cho vùng đất này thì vẫn vậy.
Mỗi lần trở lại, dù là mùa hoa tam giác mạch ở Lũng Cú hay mùa nước đổ lấp lánh ở Hoàng Su Phì, tôi đều thấy mình khác đi. Tôi không còn xả dốc Mã Pì Lèng với sự háo hức chinh phục, mà đi với sự điềm tĩnh của một người đàn ông đã nếm trải đủ vị đời.
Mỗi chuyến đi, đối với tôi không chỉ là ngắm cảnh, mà là để đối thoại với chính mình. Để thấy mình can đảm hơn sau những thử thách của đá, và biết trân trọng hơn những giá trị giản đơn.
Đá vẫn ở đó, lặng im và kiêu hãnh thách thức thời gian. Và tôi biết, mình sẽ còn trở lại.
Bài này đã được đọc 48 lần!